A
admin
Guest
Vampir Efsanesi Nasıl Doğdu; Tarih Boyunca Vampirlerle İlgili Neler Yaşandı
Vampirler günümüz pop kültüründe çok yaygın ve biroldukça farklı biçimde karşımıza çıkabiliyor: PlayStation oyunu “Castlevania: Symphony of the Night“taki Dracula’nın atılgan ‘çocuğu’ Alucard’dan; Alacakaranlık serisinin romantik, idealist sevgilisi Edward’a kadar bir epey farklı cins bulunuyor.
Günümüzün vampiri, birfazlaca bakımdan Doğu Avrupa folklorundaki kökleriyle pek de ilgili görünmüyor. Lakin vampir fikrinin kökeni aslında fazlaca eskilere dayanıyor.
Vampirlerle ilgili bilinen birinci atıf, Ortodoks Hıristiyanlığın Doğu Avrupa’ya yerleşmesinden kısa bir süre daha sonra, MS 1047’de Eski Rusça bir yazıda karşımıza çıkıyor. Bu yazıda vampir için kullanılan terim, kökeni bilinmeyen olan “upir” olarak gözüküyor, lakin mümkün gerçek manasının, insanların ölüler için ayinlerde görünebileceğine inandıkları potansiyel olarak tehlikeli bir ruhsal varlığa atıfta bulunan “şölen yahut kurbandaki şey” olduğunu düşünülüyor. Bu isim, yaratığın ismini söylemekten kaçınmak için kullanılan bir sistemdi ve ne yazık ki, bu varlığın gerçek ismini asla öğrenemeyebiliriz.
Vampir, dünya çapındaki folklordaki başka birfazlaca şeytani yaratığın fonksiyonuna emsal bir fonksiyon görüyordu: Bakteri ve virüs bilgisinin olmadığı bir vakitte, çeşitli problemlerden, bilhassa de hastalıkların sorumlusu olarak görüldüler.
Tarih boyunca, çeşitli hastalıkların vampirlerle temaslı olduğuna dair efsaneler üretildi. Vampirlerle ilgili inançlar vakit içerisinde değiştiğinden dolayı hiç bir hastalığın vampir efsaneleri için temel, “saf” bir köken olarak belirlenememesi ise şaşırtan değil.
Fakat bilhassa iki hastalık, insanların buna inanması için çok sağlam belirtiler gösteriyor. Bu hastalıklardan biri, ismi Latince “meczupluk” kavramından gelen kuduz. Gezegendeki bilinen en eski hastalıklardan biri olan bu hastalık, hayvanlardan insanlara bulaşır ve temel olarak ısırma yoluyla yayılır. Burada da klasik bir vampir özelliğine açık bir ilişki nazaranbiliyoruz.
Lakin diğer farklı irtibatlar da bulunuyor. Hastalığın temel bir semptomu, su korkusu olan hidrofobidir. Yemek borusundaki ağrılı kas kasılmaları, kuduz kurbanlarının yemek yemekten ve içmekten kaçınmalarına ve hatta kendi tükürüklerini yutmamalarına niye ve sonuç olarak “ağızda köpürmeye” yol açar. Birtakım efsanelerde vampirler, bu semptomun bir uzantısı olarak, bir biçimde taşınmadan yahut yardım almadan akan suyu geçemezler. Ayrıyeten, kuduz ışıktan korkmaya, uyku sisteminin değişmesine ve saldırganlığın artmasına niye olabilir ve bunlar da çeşitli halk kıssalarında vampirlerin tanımlamak için kullanılan temel özellikler içinde yer alıyor.
İkinci hastalık, niasin (B3 vitamini) yahut amino asit triptofanın eksikliğinden kaynaklanan pellagra’dır. Pellagra, birçok vakit mısır eserleri ve alkol tüketiminin yüksek olduğu yeme alışkanlıklarından kaynaklanabiliyor. Avrupalılar Amerika’ya ayak bastıktan daha sonra mısırı Avrupa’ya geri taşıdılar. Lakin mısırın hazırlanmasında değerli bir adımı görmezden geldiler: Çoklukla kireç kullanarak yıkamak, yani pellagra riskini azaltabilen “nixtamalizasyon” ismi verilen bir müddetç.
Pellagra temel olarak dermatit, ishal, demans ve mevte yol açar. Ayrıyeten birtakım hastalar güneş ışığına karşı yüksek hassasiyet yaşarlar ve bu da cildin daha soluk görülmesine niye olur.
bir epeyce hastalık, vampirlerle ilgili öykülerle irtibat görülebilse de, tabii ki gerçekler hayli farklı. Örneğin Pellagra, Doğu Avrupa’da vampir inançlarının ortaya çıkmasından yüzseneler daha sonrasına kadar, yani 18. yüzyıla kadar bulunmuyordu.
Lakin hem pellagranın tıpkı vakitte kuduzun vampir tarihinin kıymetli bir kısmında salgın olarak bulunması bunları halen ilginç yapıyor. Büyük Vampir Salgını olarak isimlendirilen, kabaca 1725’ten 1755’e kadar süren devirde, vampir efsaneleri kıta genelinde “viral” oldu.
Hastalık Doğu Avrupa’da yayıldıkça doğaüstü niçinler sebep olarak gösterildi ve vampir histerisi tüm bölgeye yayıldı. Biroldukca insan, vampirlerin “ölümsüzler” (veya ‘ölü olmayan’) yani vefattan daha sonra bir biçimde yaşamaya devam eden beşerler olduğuna ve vampirin cesedine saldırarak durdurulabileceğine inanıyordu. Cesede bir kazık sokmayı, bedeni sarımsakla kaplamayı ve Slav folklorunda yüzsenelerdır var olan çeşitli öbür gelenekleri içerebilen “vampir cenaze merasimleri” uygulanmaya başlandı.
Bu ortada bölgede Osmanlılara karşı savaşan Avusturyalı ve Alman askerler, bu toplu mezarlara yapılan ayinlere yahut ‘saygısızlığa’ şahit oldular ve vampir kıssalarıyla Batı Avrupa’ya döndüler.
Vampir kıssalarının bu kadar fazla yayılmasının sebeplerinin en başında, üstte da söylemiş olduğimiz üzere hastalıklar geliyor. O sıralarda Doğu Avrupa’da yaşanan Büyük Vampir Salgını periyodu yalnızca bir hastalık devri değil, beraberinde siyasi ve dini bir çalkantı devriydi.
18. yüzyıl boyunca, Doğu Avrupa, lokal kültürlerin birden fazla vakit bastırılmasıyla birlikte, yerli ve yabancı güçler bölge üzerinde denetimlerini uygularken, içeriden ve dışarıdan baskıyla karşı karşıya kalıyordu. Örneğin Sırbistan, Orta Avrupa’daki Hapsburg Monarşisi ile Osmanlılar içinde gayret ediyordu. Polonya yabancı güçler altındaydı, Bulgaristan Osmanlı idaresi altındaydı ve Rusya, Büyük Çar Peter’ın siyasetleri niçiniyle dramatik bir kültürel değişim geçiriyordu…
Vampirler günümüz pop kültüründe çok yaygın ve biroldukça farklı biçimde karşımıza çıkabiliyor: PlayStation oyunu “Castlevania: Symphony of the Night“taki Dracula’nın atılgan ‘çocuğu’ Alucard’dan; Alacakaranlık serisinin romantik, idealist sevgilisi Edward’a kadar bir epey farklı cins bulunuyor.
Günümüzün vampiri, birfazlaca bakımdan Doğu Avrupa folklorundaki kökleriyle pek de ilgili görünmüyor. Lakin vampir fikrinin kökeni aslında fazlaca eskilere dayanıyor.
Vampirlerle ilgili bilinen birinci atıf, Ortodoks Hıristiyanlığın Doğu Avrupa’ya yerleşmesinden kısa bir süre daha sonra, MS 1047’de Eski Rusça bir yazıda karşımıza çıkıyor. Bu yazıda vampir için kullanılan terim, kökeni bilinmeyen olan “upir” olarak gözüküyor, lakin mümkün gerçek manasının, insanların ölüler için ayinlerde görünebileceğine inandıkları potansiyel olarak tehlikeli bir ruhsal varlığa atıfta bulunan “şölen yahut kurbandaki şey” olduğunu düşünülüyor. Bu isim, yaratığın ismini söylemekten kaçınmak için kullanılan bir sistemdi ve ne yazık ki, bu varlığın gerçek ismini asla öğrenemeyebiliriz.
Vampir, dünya çapındaki folklordaki başka birfazlaca şeytani yaratığın fonksiyonuna emsal bir fonksiyon görüyordu: Bakteri ve virüs bilgisinin olmadığı bir vakitte, çeşitli problemlerden, bilhassa de hastalıkların sorumlusu olarak görüldüler.
Tarih boyunca, çeşitli hastalıkların vampirlerle temaslı olduğuna dair efsaneler üretildi. Vampirlerle ilgili inançlar vakit içerisinde değiştiğinden dolayı hiç bir hastalığın vampir efsaneleri için temel, “saf” bir köken olarak belirlenememesi ise şaşırtan değil.
Fakat bilhassa iki hastalık, insanların buna inanması için çok sağlam belirtiler gösteriyor. Bu hastalıklardan biri, ismi Latince “meczupluk” kavramından gelen kuduz. Gezegendeki bilinen en eski hastalıklardan biri olan bu hastalık, hayvanlardan insanlara bulaşır ve temel olarak ısırma yoluyla yayılır. Burada da klasik bir vampir özelliğine açık bir ilişki nazaranbiliyoruz.
Lakin diğer farklı irtibatlar da bulunuyor. Hastalığın temel bir semptomu, su korkusu olan hidrofobidir. Yemek borusundaki ağrılı kas kasılmaları, kuduz kurbanlarının yemek yemekten ve içmekten kaçınmalarına ve hatta kendi tükürüklerini yutmamalarına niye ve sonuç olarak “ağızda köpürmeye” yol açar. Birtakım efsanelerde vampirler, bu semptomun bir uzantısı olarak, bir biçimde taşınmadan yahut yardım almadan akan suyu geçemezler. Ayrıyeten, kuduz ışıktan korkmaya, uyku sisteminin değişmesine ve saldırganlığın artmasına niye olabilir ve bunlar da çeşitli halk kıssalarında vampirlerin tanımlamak için kullanılan temel özellikler içinde yer alıyor.
İkinci hastalık, niasin (B3 vitamini) yahut amino asit triptofanın eksikliğinden kaynaklanan pellagra’dır. Pellagra, birçok vakit mısır eserleri ve alkol tüketiminin yüksek olduğu yeme alışkanlıklarından kaynaklanabiliyor. Avrupalılar Amerika’ya ayak bastıktan daha sonra mısırı Avrupa’ya geri taşıdılar. Lakin mısırın hazırlanmasında değerli bir adımı görmezden geldiler: Çoklukla kireç kullanarak yıkamak, yani pellagra riskini azaltabilen “nixtamalizasyon” ismi verilen bir müddetç.
Pellagra temel olarak dermatit, ishal, demans ve mevte yol açar. Ayrıyeten birtakım hastalar güneş ışığına karşı yüksek hassasiyet yaşarlar ve bu da cildin daha soluk görülmesine niye olur.
bir epeyce hastalık, vampirlerle ilgili öykülerle irtibat görülebilse de, tabii ki gerçekler hayli farklı. Örneğin Pellagra, Doğu Avrupa’da vampir inançlarının ortaya çıkmasından yüzseneler daha sonrasına kadar, yani 18. yüzyıla kadar bulunmuyordu.
Lakin hem pellagranın tıpkı vakitte kuduzun vampir tarihinin kıymetli bir kısmında salgın olarak bulunması bunları halen ilginç yapıyor. Büyük Vampir Salgını olarak isimlendirilen, kabaca 1725’ten 1755’e kadar süren devirde, vampir efsaneleri kıta genelinde “viral” oldu.
Hastalık Doğu Avrupa’da yayıldıkça doğaüstü niçinler sebep olarak gösterildi ve vampir histerisi tüm bölgeye yayıldı. Biroldukca insan, vampirlerin “ölümsüzler” (veya ‘ölü olmayan’) yani vefattan daha sonra bir biçimde yaşamaya devam eden beşerler olduğuna ve vampirin cesedine saldırarak durdurulabileceğine inanıyordu. Cesede bir kazık sokmayı, bedeni sarımsakla kaplamayı ve Slav folklorunda yüzsenelerdır var olan çeşitli öbür gelenekleri içerebilen “vampir cenaze merasimleri” uygulanmaya başlandı.
Bu ortada bölgede Osmanlılara karşı savaşan Avusturyalı ve Alman askerler, bu toplu mezarlara yapılan ayinlere yahut ‘saygısızlığa’ şahit oldular ve vampir kıssalarıyla Batı Avrupa’ya döndüler.
Vampir kıssalarının bu kadar fazla yayılmasının sebeplerinin en başında, üstte da söylemiş olduğimiz üzere hastalıklar geliyor. O sıralarda Doğu Avrupa’da yaşanan Büyük Vampir Salgını periyodu yalnızca bir hastalık devri değil, beraberinde siyasi ve dini bir çalkantı devriydi.
18. yüzyıl boyunca, Doğu Avrupa, lokal kültürlerin birden fazla vakit bastırılmasıyla birlikte, yerli ve yabancı güçler bölge üzerinde denetimlerini uygularken, içeriden ve dışarıdan baskıyla karşı karşıya kalıyordu. Örneğin Sırbistan, Orta Avrupa’daki Hapsburg Monarşisi ile Osmanlılar içinde gayret ediyordu. Polonya yabancı güçler altındaydı, Bulgaristan Osmanlı idaresi altındaydı ve Rusya, Büyük Çar Peter’ın siyasetleri niçiniyle dramatik bir kültürel değişim geçiriyordu…