Karbon yakalama ve depolama iklim krizini bitirebilir mi?

Samuag

New member
Prof. Dr. Mehmet Emin Birpınar

İklim değişikliği gezegenimiz üzerinde tesirini hissettirmeye devam ederken araştırmalar en kısa müddette global sera gazı emisyonlarını sıfırlamamız gerektiğine işaret etmektedir. Ülkeler ise Paris Mutabakatı kapsamında vermiş oldukları taahhütleri yerine getirmek emeliyle bir fazlaca siyaset aracına başvurmakta, gezegenimizin geleceği için tüm teknolojik gelişmelerden istifade etmenin yollarını aramaktadır. Husus emisyonları azaltmak olunca öne çıkan araçlardan biri olarak da karbon yakalama ve depolama teknolojileri yıllardır geliştirilmesi heyecanla beklenen araçlardan biri olarak görülmektedir.

Karbon yakalama ve depolama, elektrik santralleri ve endüstriyel tesisler tarafınca salınan CO2 emisyonlarını yakalama, taşıma ve depolamaya odaklanan bir teknolojiler paketi olarak tanımlanmaktadır. bu biçimdece CO2’yi bu teknolojiye müsait yeraltı jeolojik oluşumlarında depolayarak atmosfere ulaşmasını engellemek amaçlanmaktadır. CO2 emisyonlarını direkt kaynakta ele alan bu araç kullanılarak karbon emisyonlarının inançlı bir biçimde depolanması ve tutulması yoluyla ulusal ve memleketler arası azaltım amaçlarına ulaşılmasında kıymetli yol kat edilmesi planlanmaktadır.

Şu an muhtaçlığımız olan tahlil mü?

İklim değişikliğiyle gayrette gereksinim duyulan aracın karbon yakalama ve depolama olup olmadığına ait farklı görüşler bulunmaktadır. Hakikaten bu süratle gelişen teknolojinin savunucuları global iklim gayelerine, bilhassa de net sıfır emisyon gayesine ulaşılmak isteniyorsa karbon yakalama ve depolamaya kesinlikle başvurulması gerektiğini savunurken akademisyenler ile etraf gönüllülerinin de ortalarında yer aldığı zıt küme ise bu değişen teknolojinin iklim krizine bir tahlil getirmediğini, tersine fosil yakıt temelli sanayilerin dönüşümünü yavaşlattığını savunmaktadır.

Bu tartışmalar bir kenarda dursun, karbon yakalama teknolojisi giderek daha fazla ülkenin iklim planında ve net sıfır emisyon stratejilerinde kendisine yer bulmaktadır. birebir vakitte Milletlerarası Güç Ajansı (UEA) ve Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) tarafınca paylaşılan çalışmalarda da karbon yakalamanın global emisyonların azaltılmasında ve memleketler arası iklim gayelerinin karşılanmasında büyük değere sahip olmaya devam ettiği ortaya koyulmaktadır.

Hesaplamalara nazaran bu değişen teknolojinin 2050 yılında ulaşılması arzulanan net sıfır emisyon maksadı çerçevesinde kümülatif emisyon azaltımlarının %15 kadarına yardımcı olabileceği beklenmektedir. Bir öteki deyişle 2050 yılına kadar yılda yaklaşık 5,6 gigaton CO2’nin yakalanacağı ve depolanacağı varsayım edilmektedir. Lakin iklim krizinin aciliyetine karşın karbon yakalamanın yaygınlaşması beklenenden daha yavaş kalmaktadır.

Karbon yakalama ve depolamanın kritik rolünün hükümetler tarafınca artan bir biçimde kabul görmesi kelam konusudur. Ülkeler Paris Mutabakatı kapsamındaki azaltım taahhütlerini nasıl yerine getireceklerine karar verirken hali hazırda duyurulmuş olan 291 Uzun Vadeli Düşük Emisyon ve Kalkınma Stratejisinin 24’ünde yakalama ve depolama biçimleri kendilerine yer bulmaktadır. UEA ve misal kuruluşların çalışmalarının yanı sıra bir fazlaca akademik çalışma ile bu süratle gelişen teknolojinin başka azaltım seçenekleriyle bir arada kullanılması gerektiği belirtilmektedir. Üstelik bu çalışmalarda karbon yakalama teknolojilerini siyaset bileşimlerinin haricinde bırakmanın emisyon azaltım maliyetlerini artıracağı bulgusuna erişilmektedir.

Öteki taraftan karbon yakalama teknolojileri iktisatların yeşil büyümeye geçiş süreçlerinde de yardımcı olmalarıyla öne çıkmaktadır. Emisyon ağır sanayilerin faaliyetlerinin geçiş süreci olmaksızın sonlandırılması önemli ekonomik ve toplumsal sorunlara sebep olabilecektir. Karbon yakalama ve depolama teknolojileri tam bu noktada devreye girerek yüksek emisyon yoğunluklu sanayileri sıfıra yakın emisyonlu sanayilere dönüştürmeye yardımcı olmalarıyla da tanınmaktadır.

50 yıldır beklenen teknoloji

İklim kriziyle uğraş bağlamında bu derece kıymet atfedilmesine karşın karbon yakalama ve depolama yeni bir teknoloji değildir. Birinci uygulamalarına 1970’lerde rastladığımız bu teknoloji ABD’nin Teksas eyaletinde doğal gaz sürece tesislerinin CO2 yakalama ve petrol geri kazanım operasyonları için kullanılmaya başlanmıştır.

Birkaç yıl içerisinde bu teknoloji iklim değişikliği sorununun global kamuoyunda üst sıralara tırmanmasıyla karbon yakalama ve depolama formlarının geliştirilmesi için araştırılmaya başlanmıştır. Lakin üzerinden geçen 50 yıla karşın teknolojisinin ilerletilmesinde ve istenilen yaygınlığa ulaşmada bir türlü muvaffakiyet sağlanamamıştır. Memleketler arası Etraf Hukuku Merkezi (CIEL) tarafınca yayımlanan bir raporda bu teknolojilerin sadece “etkisiz, ekonomik olmayan ve güvensiz” olmakla kalmayıp beraberinde fosil yakıt sanayisine olan bağımlılığı uzattığı ve yenilenebilir alternatiflere yönelimi azaltabileceği görüşü paylaşılmıştır. Raporda ayrıyeten karbon yakalama teknolojisinin uzun müddettir var bulunmasına ve bugüne kadar milyarlarca dolarlık kamu teşvikine mevzu edilmesine karşın geniş ölçekte uygulanması konusunda hala daha fizibilite, aktiflik ve maliyet zorlukları bulunduğu belirtilmektedir.

Bunlara ek olarak dal uzmanları karbon yakalama ve depolama teknolojilerinin hala kısa vadede hayata geçirilmesinin önünde önemli pürüzlerin bulunduğunu, bu zorlukların aşılması durumunda dahi karbon yakalama teknolojisinin iklim maksatlarına ulaşılmasına yardımcı olmasının uzun müddet alacağı görüşünü paylaşmaktadırlar.

Ayrıyeten bu değişen teknolojinin sıfır emisyonlu kaynakların gelişmeninin önünde bir mani olabileceğini, bir öteki deyişle karbon yakalama ve depolamaya bel bağlamanın dünyanın iklim sorununa tahlil bulmada yetersiz kalacağını son periyotta daha yüksek sesle lisana getirmeye başlamışlardır. Yenilenebilir güç alanında faaliyet gösteren kesim tarafınca en epey lisana getirilen konu ise aslına bakarsanız kısıtlı olan finansman imkânlarının karbon yakalama ve depolama teknolojisine aktarılmaması gerektiğidir.

niye hala yaygınlaşmadı?

Belirttiğimiz üzere UEA ve IPCC üzere milletlerarası kuruluşlar tarafınca paylaşılan tahliller karbon yakalama ve depolamanın iklim amaçlarına ulaşmada kıymetli bir rol oynadığını ortaya koymaktadır.

UEA tarafınca güç kaynaklarının geleceğine ait hazırlanan projeksiyonlarda yer verilen bu teknoloji Sürdürülebilir Kalkınma Senaryosu (IEA-SDS) modeline de dahil edilmiştir. Bu senaryoya bakılırsa 2050’ye kadar global emisyon azaltımlarının %15’inin bu teknoloji tarafınca sağlandığı bir model öngörülmekte olup senaryo kapsamında her yıl yaklaşık 100 tesisin hizmete alınacağı hesaplanmaktadır. Global Karbon Yakalama ve Depolama Enstitüsü (GCCSI) tarafınca ise bu biçimdesi bir altyapının yaygınlaştırılması için toplam sermaye muhtaçlığının 655 milyar dolar ile 1,3 trilyon dolar içinde olacağı kestirim edilmektedir.

Bir öbür deyişle eşi gibisi görülmemiş düzeylerde ve kamu kaynaklarına ek olarak özel dalın de katkılarının elzem olduğu bir finans akışı karbon yakalama ve depolama teknolojisinin gelişimi için koşul gözükmektedir. Bu finans akışının sağlanması ise hiç de kolay gözükmemektedir.

Finansman sağlanması konusunda bir hayli zorlukla karşılaşılan karbon yakalama ve depolama yatırımlarının önündeki en büyük pürüz elbet bu projelerin yatırımcılar tarafınca sermaye maliyetleri ve yoğunlukları sebebiyle riskli olarak nitelendirilmeleridir. Bu sebeple kelam konusu teknolojiye yönelik yatırımlar büyük şirket ve şirket kümeleri tarafınca çoklukla gelişmiş ülkelerde gerçekleştirilmektedir.

Öte yandan geçtiğimiz günlerde Asya İklim Değişikliği Yatırımcı Kümesi (Asia Investor Group on Climate Change, AIGCC) tarafınca yayımlanan yeni bir tahlil Çin, Hindistan, Japonya ve Güney Kore’deki karbon yakalama ve depolama altyapılarının karşı karşıya olduğu mali ve operasyonel zorlukların onlarca yıl daha aşılmasının güç olduğunu ortaya koymuştur.

Tahlilde 2040 yılı prestijiyle Asya bölgesinde karbon yakalama ve depolama teknolojilerinin yenilenebilir güç kaynaklarına kıyasla maliyet aktifliği açısından geride kalacağı varsayımında bulunulmaktadır. Buna ek olarak 2040 yılına gelindiğinde sırf yüksek karbon fiyatları sebebiyle güç duruma düşmesi beklenen çelik bölümünde bu değişen teknolojinin maliyet aktiflik sunabileceği öngörülmekte olup bu koşulların oluşabilmesinin de hidrojen teknolojisi başta olmak üzere düşük karbonlu öteki teknolojilerde yaşanacak gelişmelerle yakından ilgili olduğu söz edilmektedir.

değişen teknolojinin geleceği

Karbon yakalama ve depolama teknolojisi 50 yıllık bir geçmişe sahip olmakla birlikte bugün hala daha istenilen seviyede olgunlaştırılamamış ve yaygınlaştırılamamıştır. ötürüsıyla iklim krizinin tahlilinde vadettiği ölçüde katkı sağlamaktan uzak kalmış bir teknoloji olarak görülmektedir. Öteki yenilenebilir güç teknolojilerine kıyasla mali açıdan rekabet gücünün yetersiz olması, fosil yakıtlara dayalı üretimin ortadan büsbütün kaldırılması sürecini yavaşlatması üzere etraf açısından riskler barındırması, yatırımların muhtaçlık duyduğu mevcut finansman imkânlarının eksikliği üzere konular karbon yakalama ve depolama teknolojisini bugün prestijiyle başka seçeneklerin gerisinde bırakmaktadır.

Sadece özel dalın uğraşlarının yetersiz kaldığı bu biçimde bir konjonktürde bu süratle gelişen teknolojinin geliştirilmesi ve iklim değişikliği sorununa deva olabilmesi için ulusal ve fazlaca taraflı kalkınma bankaları, ihracat kredi kuruluşları üzere paydaşların mali açıdan uygun imkânlarla takviyelerini artırması gerekmektedir. Bu doğrultuda sürdürülebilirlik temelli krediler yahut yeşil tahviller başta olmak üzere borçlanma araçlarının kullanılması da teşvik edilebilir.

Karbon yakalama ve depolamayı sürdürülebilir tahviller kapsamında ele alabilmek için çevreci yatırımlar içinde hakikat bir biçimde pozisyonlandırmak da yeni sermaye akımlarını çekebilmek için pek yararlı olacaktır. Bu sayede riskli bir yatırım olarak görülmesi sebebiyle mevcut yapısıyla gelişmekte olan ülkelerde kurulması çok güç olan bu araçların yatırım manasında cazip kılınması ve gelişmekte olan ülkelerin de bu teknolojiden istifade ederek iklim değişikliği uğraşına katkı vermeleri sağlanabilecektir.

Destekleyenleri tarafınca değerli bir araç olarak addedilen karbon yakalama ve depolama teknolojileri bir epeyce ülke tarafınca uzun devirli iklim değişikliği stratejilerine entegre edilmekte, net sıfır emisyon gayelerine ulaşılması için başta emisyon ticaret sistemleri olmak üzere öbür araçlara eşlik edecek kıymetli bir tamamlayıcı olarak görülmektedir. İçinde bulunduğumuz süreçte iklim değişikliğiyle çaba etmek için tüm araçlara gereksinim duyulduğu açıktır.

Buna karşın bu değişen teknolojinin gezegenimiz açısından son derece kıymetli olan net sıfır emisyon amacına ulaşırken temel araç olması gereken yenilenebilir güç kaynaklarına geçişi yavaşlatmayacak biçimde geliştirilmesi elzemdir. Nihayetinde bu aracın fosil yakıt sanayisinin emisyonlarını azaltmaktan alıkoyacak yahut onlar yerine azaltım yapacakmış üzere algılanmamasını sağlamak epeyce kıymetlidir.