Professional
New member
* İhaleler şeffaf değildi, yatırımlarda getiri tahlili yapılmadı.
* Türkiye uygulaması, KÖİ’de dünyada makûs örnek oldu.
* Garantili projeleri düzenleyen tek bir kanun bile yok.
* Süreç müteahhitlerin talepleriyle şekillenen mevzuatlarla yürütüldü.
* Köprülere, kent hastanelerine verilen garantiler niçiniyle devletin kasasından 20 yılda 153 milyar dolar çıkacak.
TOPLAMI 158.5 MİLYAR DOLAR ANCAK YAPILAN ÖDEME YALNIZCA 5.5 MİLYAR
Türkiye İktisat Siyasetleri Vakfı, Kamu Özel İşbirliği projeleriyle ilgili rapor hazırladı. Havalimanlarına 2021-2042 içinde 7 milyar dolar, kent hastanelerine 2021-2045 periyodunda 78 milyar dolar ödeneceği kaydedildi. Raporda, ihalelerin şeffaf yapılmadığına, mukavelelerin kamuoyuna açıklanmadığına yer verildi. Raporun muharrirlerinden Prof. Dr. Uğur Emek “Ödemelerin toplamı 158.5 milyar dolar. Biz 5.5 milyar dolarlık kısmını ödemişiz” dedi.
DÜZENLEYİCİ TEK BİR KANUN YOK MÜTEAHHİT İSTİYOR MEVZUAT ÇIKIYOR
Hukukumuzda KÖİ modelini düzenleyen çerçeve niteliğinde kanun yok. Bunun yerine sıklıkla özel kesim ve kredi verenlerden gelen taleplerle şekillenen mevzuatlar bulunuyor’ tabirleri kullanıldı. Garantilerin belirlenmesi ve kontrol ytesirinin TBMM’ye verilmesi önerildi. Kamu ödemelerinde yüzde 18 indirim elde eden Portekiz örneği işaret edilerek, mukavelelerin özel şirketlerle bir daha müzakere edilebileceği kaydedildi.
KÖİ’LERİ İSTANBUL HAVALİMANI PATLATTI
KARAR muharriri Uğur Emek’in imzasının da bulunduğu raporda, 2013’te garantili kontratların hem sayı hem bedel olarak en yüksek düzeye ulaştığı açıklandı. Bunun da İstanbul Havalimanı tesiriyle gerçekleştiği tespitine yer verildi.
GELECEK JENERASYONLARA 153 MİLYAR DOLARLIK BORÇ MİRASI
Son senelerda Kamu Özel İşbirliği projelerine sürat verilirken, yapılan birden fazla yol, köprü ve havaalanında garanti edilen sayılara ulaşılamadı. Ulaşılamayan garanti fiyatları Hazine’den müteahhitlere aktarılırken gelecek nesillere milyarlarca dolarlık bir borç miras bırakıldı. Prof. Dr. Uğur Emek, 158.5 milyar dolarlık borçtan yalnızca 5.5 milyar dolar ödeme yapıldığını belirtirken, TEPAV’ın yayınladığı rapora nazaran bu projelerden dolayı 2045 yılına kadar müteahhit şirketlere 153 milyar dolar garantili borç ödenecek.
Türkiye’yi borç batağına sürükleyen Kamu Özel İşbirliği (KÖİ) projeleri sürat kesmezken Hazine’nin yükü her geçen gün katlanıyor. Döviz bazlı yapılan ihaleler vatandaşın vergi yükünü artırırken gelecek nesillere da milyarlaca dolarlık borç mirası bırakıyor. Türkiye İktisat Siyasetleri Vakfı’nın (TEPAV) yayınladığı rapora nazaran bu projelerden dolayı 2045 yılına kadar müteahhit şirketlere 153 milyar dolar garantili borç ödenecek.
Kullanılmayan köprü, havaalanı, yollara dahi yüz milyonlarca dolar kaynak aktarılan KÖİ projeleri yüzünden Hazine 2021-2042 devrinde 7.3 milyar dolar, otoyol ve köprü projelerinde 2021-2042 periyodunda 32.1 milyar dolar, kent hastanesi projelerinde 2021-2045 yılları içinde 78.2 milyar dolar ve Akkuyu Nükleer Santrali projesinde 2021-2035 periyodunda 35.2 milyar dolar olmak üzere toplamda en az 152.8 milyar dolar (2.1 trilyon TL) garantili borç ödenecek.
KÖİ yüzünden dünyaya gelen her çocuk ulusal gelirin yüzde 22’sine karşılık gelen bu borcu üstlenmek zorunda kalacak. TEPAV raporunda Türkiye’deki projelerin başka ülkelere nazaran başarısız olmasının niçininin ihalelerin şeffaf yapılmaması, ihaleye ait bilgilerin kamuoyuna açıklanmaması, her bakanlığın farklı proje yürütmesi, yapılan ödemenin karşılığının alınıp alınmayacağı konusunda gerekli incelemenin yapılmamış olması üzere niçinler olarak sıraladı.
Öte yandan raporda zorlayıcı sebep idari ve türel risklerin kıymetli bir öge olduğu proje kontratlarında zorlayıcı sebeplerin ayrıntılı bir biçimde düzenlendiği vurgulandı. Kontrat kapsamında bir zorlayan sebep hadisesinin ortaya çıkması tek başına mukavelenin fesih edilmesi için niye teşkil etmediği aktarıldı. Fesihin belirli şartlara bağlandığı ve mümkün olduğunca kontratın devam ettirilmesi hedeflendiği açıklandı.
en çok ÖDEME KENT HASTANELERİNE YAPILACAK
TEPAV raporunda şeffaf olmayan KÖİ uygulamaları yüzünden kamunun uğradığı ziyanlara işaret edilirken, 2021-2045 yılları içinde en çok kent hastanelerine ödeme yapılacağı açıklandı. Kent hastanesi projeleri için 2021-2045 yılları içinde 78.2 milyar dolar borç ödenecek. Kent hastaneleri projelerinde nazaranvli şirketlerin işletme periyodunda epey sayıda ve çeşitli hizmetler üstlenmesi niçiniyle performans kriterlerini karşılayamama riskinin bulunduğu aktarılarak lakin kent hastaneleriyle ilgili birtakım istisnalar olmakla birlikte şirket kusuruyla ilgili bu risklerin gerçekleşmesi durumundan fesih çabucak devreye girmediği ve yönetim nazaranvli şirketi ihtar edilerek bu riskleri bertaraf etmesi istendiği açıklandı.
‘ŞEFFAFLIKTA AVRUPA’DA SONDAN İKİNCİYİZ’
Kamu Özel İşbirliği projelerinde şeffaflık olmadığını belirten Uğur Emek, ihalenin saydamlığı rekabet açısındanTürkiye’nin Avrupa ülkeleri içinde sondan ikinci, fizibilite sürecinde ise sondan altıncı olduğunu söylemiş oldu. Emek ‘’İhale rekabet sürecimiz makus olduğu için yatak hastanelerimiz için piyasa tarifi yapıldığında hastanelerin yüzde 72’si dört tane firmanın denetiminde. Öbür büyük güç ulaştırma vs. projelerinde yüzde 82’si 8 firmanın denetiminde. Bu da ihalelerin yetersizliğini ve kayırmacılığı gösteriyor’’ dedi.
KAPANMALARDA 252 MİLYON DOLAR GARANTİ ÖDEMESİ YAPILDI
TEPAV raporunda muhtemel bir olumsuz durumda da garanti ödemelerinin yapılmasının tahhüt edildiğini belirtti. Raporda ‘’Nitekim COVID-19 salgını bilhassa ulaştırma projelerini olumsuz etkilemiş ve yönetim tarafınca verilmiş olan kullanım garantileri gerçekleşmemiştir. Bu kapsamda 2020 yılındaki 24 günlük tam kapanma devrinde ortaya çıkan gelir garantisi 93,4 milyon ABD doları, 2021 yılındaki 49 günlük kapanma için ise 159 milyon ABD doları olarak hesaplanmıştır. ötürüsıyla tam kapanmalar periyodunda vazifeli şirketlere 252 milyon ABD doları ödeme yapılmıştır’’denildi.
‘BORÇ 158.5 MİLYAR DOLAR YAPILAN ÖDEME İSE SADECE 5.5 MİLYAR’
TEPAV raporunun hazırlayanlar içinde yer alan Prof. Dr. Uğur Emek yaptığı değerlendirmede garanti ödemelerinde yalnızca 5.5 milyar dolarlık bir borç ödemesi yapıldığını vurgulayarak ‘’Ödemelerin toplamı 158.5 milyar dolar. Biz bu ölçünün yalnızca 5.5 milyar dolarlık kısmını ödemişiz. Garanti ödemeleri işletmecinin kârı, yatırım ölçüsü, faizini karşılayacak biçimde yapılıyor. Fiyat o biçimde tespit ediliyor’’ dedi. Emek sıkça gündeme getirilen kontratların TL’ye dönüşümü konusunda da ‘’Kredi kontratları döviz üzerinden yapıldığı için dönüşmeleri epeyce güç. Kent hastanelerinde ödemeler TL cinsinden. Enflasyona nazaran uyarlanıyor. Kur enflasyondan yüzde 25 daha fazla artarsa. Kur artışı yansıtılıyor. TL’ye dönüşümden bankalarla yapılan direkt muahedeler var o anlaşamalara bakmak gerekiyor. O muahedeler döviz üzerinden yapılmış’’ tabirlerini kullandı.
‘KUR ARTTIKÇA KGM’NİN BÜTÇESİ DONUKLAŞIYOR’
Kur arttıkça Karayollar Genel Müdürlüğü’nün (KGM) bütçesinin katkı hissesi ödemelerinden dolayı donuklaştığını aktaran Prof. Dr. Uğur Emek ‘’2022 yılı bütçesinde Karayolları Genel Müdürlüğü’nün bütçesinde garanti ödemelerinin hissesi yüzde 45’ti. bu biçimde kur 9.27’idi. Orta Vadeli Program’daki kura nazaran bütçeyi yapıyorlar. daha sonra yıl başında kur 13.33’e geldi. Durum bu biçimde olunca meblağ KGM’nin bütçesinin yüzde 65’ne denk geldi. Kurdaki artış KGM’nin bütçesini donuklaşıyor. Kur artmasaydı 9.27 kalsaydı Osmangazi köprüsünde katkı ödemelerinin hissesi 4 milyar lira olacaktı. Lakin kurun 13.33’e çıkmasıyla yapılacak olan katkı hissesi ödemeleri de günlük 40 bin araçtan yıllık yüzde 75 artarak 7 milyar oldu. KGM’nin bütçe gereksinimi artıyor’’ dedi.
* Türkiye uygulaması, KÖİ’de dünyada makûs örnek oldu.
* Garantili projeleri düzenleyen tek bir kanun bile yok.
* Süreç müteahhitlerin talepleriyle şekillenen mevzuatlarla yürütüldü.
* Köprülere, kent hastanelerine verilen garantiler niçiniyle devletin kasasından 20 yılda 153 milyar dolar çıkacak.
TOPLAMI 158.5 MİLYAR DOLAR ANCAK YAPILAN ÖDEME YALNIZCA 5.5 MİLYAR
Türkiye İktisat Siyasetleri Vakfı, Kamu Özel İşbirliği projeleriyle ilgili rapor hazırladı. Havalimanlarına 2021-2042 içinde 7 milyar dolar, kent hastanelerine 2021-2045 periyodunda 78 milyar dolar ödeneceği kaydedildi. Raporda, ihalelerin şeffaf yapılmadığına, mukavelelerin kamuoyuna açıklanmadığına yer verildi. Raporun muharrirlerinden Prof. Dr. Uğur Emek “Ödemelerin toplamı 158.5 milyar dolar. Biz 5.5 milyar dolarlık kısmını ödemişiz” dedi.
DÜZENLEYİCİ TEK BİR KANUN YOK MÜTEAHHİT İSTİYOR MEVZUAT ÇIKIYOR
Hukukumuzda KÖİ modelini düzenleyen çerçeve niteliğinde kanun yok. Bunun yerine sıklıkla özel kesim ve kredi verenlerden gelen taleplerle şekillenen mevzuatlar bulunuyor’ tabirleri kullanıldı. Garantilerin belirlenmesi ve kontrol ytesirinin TBMM’ye verilmesi önerildi. Kamu ödemelerinde yüzde 18 indirim elde eden Portekiz örneği işaret edilerek, mukavelelerin özel şirketlerle bir daha müzakere edilebileceği kaydedildi.
KÖİ’LERİ İSTANBUL HAVALİMANI PATLATTI
KARAR muharriri Uğur Emek’in imzasının da bulunduğu raporda, 2013’te garantili kontratların hem sayı hem bedel olarak en yüksek düzeye ulaştığı açıklandı. Bunun da İstanbul Havalimanı tesiriyle gerçekleştiği tespitine yer verildi.
GELECEK JENERASYONLARA 153 MİLYAR DOLARLIK BORÇ MİRASI
Son senelerda Kamu Özel İşbirliği projelerine sürat verilirken, yapılan birden fazla yol, köprü ve havaalanında garanti edilen sayılara ulaşılamadı. Ulaşılamayan garanti fiyatları Hazine’den müteahhitlere aktarılırken gelecek nesillere milyarlarca dolarlık bir borç miras bırakıldı. Prof. Dr. Uğur Emek, 158.5 milyar dolarlık borçtan yalnızca 5.5 milyar dolar ödeme yapıldığını belirtirken, TEPAV’ın yayınladığı rapora nazaran bu projelerden dolayı 2045 yılına kadar müteahhit şirketlere 153 milyar dolar garantili borç ödenecek.
Türkiye’yi borç batağına sürükleyen Kamu Özel İşbirliği (KÖİ) projeleri sürat kesmezken Hazine’nin yükü her geçen gün katlanıyor. Döviz bazlı yapılan ihaleler vatandaşın vergi yükünü artırırken gelecek nesillere da milyarlaca dolarlık borç mirası bırakıyor. Türkiye İktisat Siyasetleri Vakfı’nın (TEPAV) yayınladığı rapora nazaran bu projelerden dolayı 2045 yılına kadar müteahhit şirketlere 153 milyar dolar garantili borç ödenecek.
Kullanılmayan köprü, havaalanı, yollara dahi yüz milyonlarca dolar kaynak aktarılan KÖİ projeleri yüzünden Hazine 2021-2042 devrinde 7.3 milyar dolar, otoyol ve köprü projelerinde 2021-2042 periyodunda 32.1 milyar dolar, kent hastanesi projelerinde 2021-2045 yılları içinde 78.2 milyar dolar ve Akkuyu Nükleer Santrali projesinde 2021-2035 periyodunda 35.2 milyar dolar olmak üzere toplamda en az 152.8 milyar dolar (2.1 trilyon TL) garantili borç ödenecek.
KÖİ yüzünden dünyaya gelen her çocuk ulusal gelirin yüzde 22’sine karşılık gelen bu borcu üstlenmek zorunda kalacak. TEPAV raporunda Türkiye’deki projelerin başka ülkelere nazaran başarısız olmasının niçininin ihalelerin şeffaf yapılmaması, ihaleye ait bilgilerin kamuoyuna açıklanmaması, her bakanlığın farklı proje yürütmesi, yapılan ödemenin karşılığının alınıp alınmayacağı konusunda gerekli incelemenin yapılmamış olması üzere niçinler olarak sıraladı.
Öte yandan raporda zorlayıcı sebep idari ve türel risklerin kıymetli bir öge olduğu proje kontratlarında zorlayıcı sebeplerin ayrıntılı bir biçimde düzenlendiği vurgulandı. Kontrat kapsamında bir zorlayan sebep hadisesinin ortaya çıkması tek başına mukavelenin fesih edilmesi için niye teşkil etmediği aktarıldı. Fesihin belirli şartlara bağlandığı ve mümkün olduğunca kontratın devam ettirilmesi hedeflendiği açıklandı.
en çok ÖDEME KENT HASTANELERİNE YAPILACAK
TEPAV raporunda şeffaf olmayan KÖİ uygulamaları yüzünden kamunun uğradığı ziyanlara işaret edilirken, 2021-2045 yılları içinde en çok kent hastanelerine ödeme yapılacağı açıklandı. Kent hastanesi projeleri için 2021-2045 yılları içinde 78.2 milyar dolar borç ödenecek. Kent hastaneleri projelerinde nazaranvli şirketlerin işletme periyodunda epey sayıda ve çeşitli hizmetler üstlenmesi niçiniyle performans kriterlerini karşılayamama riskinin bulunduğu aktarılarak lakin kent hastaneleriyle ilgili birtakım istisnalar olmakla birlikte şirket kusuruyla ilgili bu risklerin gerçekleşmesi durumundan fesih çabucak devreye girmediği ve yönetim nazaranvli şirketi ihtar edilerek bu riskleri bertaraf etmesi istendiği açıklandı.
‘ŞEFFAFLIKTA AVRUPA’DA SONDAN İKİNCİYİZ’
Kamu Özel İşbirliği projelerinde şeffaflık olmadığını belirten Uğur Emek, ihalenin saydamlığı rekabet açısındanTürkiye’nin Avrupa ülkeleri içinde sondan ikinci, fizibilite sürecinde ise sondan altıncı olduğunu söylemiş oldu. Emek ‘’İhale rekabet sürecimiz makus olduğu için yatak hastanelerimiz için piyasa tarifi yapıldığında hastanelerin yüzde 72’si dört tane firmanın denetiminde. Öbür büyük güç ulaştırma vs. projelerinde yüzde 82’si 8 firmanın denetiminde. Bu da ihalelerin yetersizliğini ve kayırmacılığı gösteriyor’’ dedi.
KAPANMALARDA 252 MİLYON DOLAR GARANTİ ÖDEMESİ YAPILDI
TEPAV raporunda muhtemel bir olumsuz durumda da garanti ödemelerinin yapılmasının tahhüt edildiğini belirtti. Raporda ‘’Nitekim COVID-19 salgını bilhassa ulaştırma projelerini olumsuz etkilemiş ve yönetim tarafınca verilmiş olan kullanım garantileri gerçekleşmemiştir. Bu kapsamda 2020 yılındaki 24 günlük tam kapanma devrinde ortaya çıkan gelir garantisi 93,4 milyon ABD doları, 2021 yılındaki 49 günlük kapanma için ise 159 milyon ABD doları olarak hesaplanmıştır. ötürüsıyla tam kapanmalar periyodunda vazifeli şirketlere 252 milyon ABD doları ödeme yapılmıştır’’denildi.
‘BORÇ 158.5 MİLYAR DOLAR YAPILAN ÖDEME İSE SADECE 5.5 MİLYAR’
TEPAV raporunun hazırlayanlar içinde yer alan Prof. Dr. Uğur Emek yaptığı değerlendirmede garanti ödemelerinde yalnızca 5.5 milyar dolarlık bir borç ödemesi yapıldığını vurgulayarak ‘’Ödemelerin toplamı 158.5 milyar dolar. Biz bu ölçünün yalnızca 5.5 milyar dolarlık kısmını ödemişiz. Garanti ödemeleri işletmecinin kârı, yatırım ölçüsü, faizini karşılayacak biçimde yapılıyor. Fiyat o biçimde tespit ediliyor’’ dedi. Emek sıkça gündeme getirilen kontratların TL’ye dönüşümü konusunda da ‘’Kredi kontratları döviz üzerinden yapıldığı için dönüşmeleri epeyce güç. Kent hastanelerinde ödemeler TL cinsinden. Enflasyona nazaran uyarlanıyor. Kur enflasyondan yüzde 25 daha fazla artarsa. Kur artışı yansıtılıyor. TL’ye dönüşümden bankalarla yapılan direkt muahedeler var o anlaşamalara bakmak gerekiyor. O muahedeler döviz üzerinden yapılmış’’ tabirlerini kullandı.
‘KUR ARTTIKÇA KGM’NİN BÜTÇESİ DONUKLAŞIYOR’
Kur arttıkça Karayollar Genel Müdürlüğü’nün (KGM) bütçesinin katkı hissesi ödemelerinden dolayı donuklaştığını aktaran Prof. Dr. Uğur Emek ‘’2022 yılı bütçesinde Karayolları Genel Müdürlüğü’nün bütçesinde garanti ödemelerinin hissesi yüzde 45’ti. bu biçimde kur 9.27’idi. Orta Vadeli Program’daki kura nazaran bütçeyi yapıyorlar. daha sonra yıl başında kur 13.33’e geldi. Durum bu biçimde olunca meblağ KGM’nin bütçesinin yüzde 65’ne denk geldi. Kurdaki artış KGM’nin bütçesini donuklaşıyor. Kur artmasaydı 9.27 kalsaydı Osmangazi köprüsünde katkı ödemelerinin hissesi 4 milyar lira olacaktı. Lakin kurun 13.33’e çıkmasıyla yapılacak olan katkı hissesi ödemeleri de günlük 40 bin araçtan yıllık yüzde 75 artarak 7 milyar oldu. KGM’nin bütçe gereksinimi artıyor’’ dedi.